Lemmee luándu

Jeegijn tuoddâráid

Asehäämis peeleest mulsâšuddee Lemmee aalmuglâšmeeci alemus tuodâraalaah pajaneh paijeel 500 meetterid merâtääsist, mut eromâšávt meeci máddááuási haaldâš jolgâ já täsivis äpijeggienâdâh. Ubâ kuávlu muččâdumos enâduvváid lohhoo paijeel 70 km kukkosâš Lemmee, já ton pirâstittee Márástâh já Viibuštuoddâreh. Toi oolâ kuárŋum kannat, tondiet ko šiev šoŋŋân aalai alne uáiná luvij kilomeetterij kiäčán.

Puáris pecivyevdih, magareh iä kavnuu kosten eres saajeest Suomâst, čiehih Lemmee juhâvyeme roobdâid. Juhâvuomijd pajaskulij kuárŋudijn pecimeecih mulsâšuveh kuuloold suáhimeccin ja viijmâg ruávis tuodârjolgâdâssân. Kuorgâ enâduvâin peerusthánnáá alemui aalai alne-uv lii eellim, ja tobbeen sáttá uáiniđ uáli härvinâš tuodârlode, kiärun.

Lemmee aalmuglâšmeeci enâdâhân kuleh stuorrâ uássin meid vijđes jeegih. Eromâšávt máddáá Riemâšjuvskääiđi jeegih láá vijđes äävih, maid pááihui ij pyevti rastaldittiđ. Taveuásist láá nuorttii Säämi máddáámus poolsah. Siskiibeln jiäŋŋum poolsah láá suddâm já koččâm čuuvtij 2000-lovvoost já sättih lappuđ ollásávt aldapuátteevuođâ ko šoŋŋâdâh lieggân.

Härvinâs šadoh já elleeh

Lemmee aalmuglâšmeecist šaddeh ovdâmerkkân čuávuvááh uhkevuálásiih šadoh: aarnik, jegginartte, lyeiveeluhtee, tavehäldeelukkâ, kiäpuhäldeelukkâ, nuorttâkäiski, piikkisiemâ, kiemâpuálččimieđâš já kieddihäldeelukkâ. Kuávlust härvinâšah láá meiddei čäcisyeini, tuodârkiäikkoo já čievrâhaamiträäsi. Härvinâš ellein aalmuglâšmeecist joteh ovdâmerkkân keeđhih já tyelli tälli kuumpih. 

Ketki Lemmeest

Suomâ stuárráámus netiellee, ketki, lii tevkis- tâi čapisruškâd, mut eertist já raddeest láá kuovgâdub soksâmeh. Ketkiniŋálâs lii koskâmiärálávt lovekilusâš já ores tiäddá joba paijeel kuohtii eenâb. Ellee stuáruduv iähtun stuorrâ kepileh išedeh jotteeđ muottuu alne.

Ketki karva ulmuu tovâttem hemâdâs, já tondiet sijvuus Lemmee aalmuglâšmecci lii toos uáli hiäivulâš eellimpiirâs. Ravâdâssân ketki taarbâš piärgu, já tot saalâst maaŋgâlágánijd elleid, nuuvt säpligijd ko poccuid-uv.

Ketki lii levânâm ubâ taavaa páálupiälán. Maadârääji jotá togo, kogo lii muotâ vala cuáŋuimáánust. Suomâst keeđhih eelih Joensuu-Vaasa-linje taavaabeln. Ovtâskâs keeđhih láá tiettum aaibâs Helsig aldasijn.

Eromâšávt oreskeeđhih vajâldeh kuhes maađhijd, motomin čuođijd-uv kilomeetterijd. Táválumos merkkâ tast, et ketki oro tiätu kuávlust, lii muottust vuáttojeijee luoddâkurgâlâs. Keeđhi uáinim váátá luho. Niŋálâskeeđhih iälusteh ucceeb kuávluin. Toh šoddâdeh čiivgâid muottuu vuálá koivum piäjun kuovâ-njuhčâmáánust, koskâmiärálávt jyehi nube ive.

Lemmee aalmuglâšmeeci keeđhih jutâleh väldikode rääji rasta já láá ohtsiih Taažâ Øvre Anárjohka aalmuglâšmeccijn. Meecist iälusteh 5-10 ketkid tast sorjon, mii iivijd já mii iveaaigijd lii.

Omâs almoneh – mii immâšijd lii serpentin?

Lemmee aalmuglâšmeeci juhâridoi čievrâenâmijn, källein já motomin tuodârkuolbânist-uv puáhtá kavnâđ čuovjisruopsiskukkáág já assaasloostâg uccâpikkârääsi. Šado šoddâmsaje vaaigut toos, et liäđu-uv šlaajâ viiđâsenttisâžžân siemin šaddon vâi šadda-uv meetterpiälásâžžân. Ultra-alkallijn serpentinkällein šadda vyeligisšaddaag serpentinuccâpikkârääsi.

Serpentinkällei magnesium já lusismeetaal mereh láá iänááš šaddoid mirhâliih. Toos vuáhádum šlaajah já näälih kočoduvvojeh serpentinšlaaijân. Lemmee tuárispele maadâ- já nuorttâoosij serpentinkälleid hervejeh pááihui valjaaht-uv šaddee serpentinuccâpikkârääsi já värisäpligrääsi serpentinnäälih. Källei loomijn puáhtá kavnâđ meid uccâ vielgiskukáiguin liäđđoo sääminätä serpentinhäämi já uccâ sanijáá, ruánááravnijáá. Meid hiävuštooŋâs killáá eromâštiilijd pyereest.

Šlajâidis peeleest uáli jieijâslágáneh härvinâš serpentinkälleeh finnejeh noomâs serpentinist, ultra-alkallii keđgišlaajâst. Lemmee aalmuglâšmeecist serpentinkälleetiäváid já -loigiittuvâid lii älkkee iäruttiđ pirrâsist tevkkâdin, piäđgulâžžân já šaddoduvâs peeleest väännin. Rievtis ääigi källein puáhtá kuittâg kavnâđ ruopsisvielgis kukkámeerâ, mon keežild källeeh láá vala-uv imâšlub uáinus.

Serpentinkälleeh láá uccáá já uceh, iäge tiäđust lah puoh sajeh, kost toh tiättojeh. Jis tun kaavnah jođedijnâd eromâš källee, te tun puávtáh almottiđ tast Meccihaldâttâsân. Mij väldip mielâstân aiccâmušâid vuástá.