Aanaarjävri - meccimeerâ Euroop taavaakeejist

Pááihui joba 100 m kieŋâlis Aanaarjävri lii ohtâ Suomâ stuárráámusâin jaavrijn. Vijđes joorŋâi lasseen Aanaarjäävrist láá joba 3318 suálujid. Aanaar ääldis šoodâi, ko eennâmkorrâ vuájui 70 miljovn ihheed tassaaš. Aanaarjäävri ridoh láá kiäđgááh já ciägguseh, mut pááihui kávnojeh meiddei suáijáás luovtah já vuoddâseh. Eennâmvuáđu kiškánmeh láá meiddei jäävri uáli kuhes já kezis čuálmih, moh kočoduvvojeh nyerrin. 

Aanaarjävri (ymparisto.fi, suomâkielân) lii koorâs já iälánijdis peeleest väänis, mut luosâkyeleh láá valjeest. Aanaarjävri kolgá Paččvei pehti Jieŋâmeerân, já jäävri luándutilán vaigutteh čäcitääsi heiviittâllâm šleđgâpyevtittâs várás. Ruoššâ já Taažâ algâttáin čäcitääsi heiviittâllâm ive 1948. Čäcialoduv mulsâšuddâmkoskâ lii alemustáá kyehti meetter. Heiviittâllâm häittid kuolij kuuđđâm já čäciludij pessim.

Juvduu - juuvâi juuhâ

Juvduu kuávlu ivnejeh Juvduu, Ocomâš já Juvduuvääri meccienâmeh siemin jávráidiskuin. Juvduuvääri meccijd já javrijd joteh maaŋgah pálgáh Aanaar markkânist já Aanaar–Kittâl-maađij piällást. Kuávlu lii uásild meccituálukiävtust, mut pááihui enâduv haldâšeh puáris luánduviđá meecih já šelis jäävrih.

Anarâšâi jieijâs päikkijuuhâ, Juvduu, norá časijdis vijđes tuodârkuávlust. Ton pehti kolgeh Menišjuuvâ, Lemmee, Váášku já Kaamâsjuuvâ čääsih Aanaarjáávrán já tast ain Paččvei pehti Jieŋâmeerân. Juvduu Ryettikuoškâ já Supekuoškâ lává pegâlmâs puzzâvuoggâkuálásteijee paradiiseh. Njuámmilcooskâs vist lii mááinuh tast, et kihheen ij lah selvânâm tast kárbá kommáánhánnáá. Táválii jottei Juvduu paaldâ jottee luándupäälgis muštâl mainâsijd já tubdâmušâid tien Juuvâijuuvâst já pegâlmâs Juvduu kuávžurist.

Ocomâš (418 m) paijaan Juvduu piällást já haaldâš enâduv meiddei Aanaarjäävrist kejâdijn. Toovláš pase Ocomâš fáálá onnáá peeivi ulmui Aanaar kuávlu pyeremusâid várdámsoojijd jyehi kuávlun. Tobbeen puáhtá ihástâllâđ pirrâs javrij muččâdvuođâ já Juvduu kuoškâid. Ocomáá aalaast lii puáris puáluvaavtâ tuuvááš, mii lii tivvum peivituvážin. Peivimokkečuosâttâhhân Ocomâš lii-uv vissásávt ohtâ Aanaar kuávlu fijnásumosijn.

Meid Piegguáiváš lii Aanaar vandârdemkuávlu enâdâhčuosâttâh, mast lii váárdus vijđes Aanaarjáávrán. Piegguáiváš lii lamaš ovdâristâlii ääigi anarâššáid pase saje, mast sij láá lii kunnijâttám Pieggalmaa, piegâi haldâšeijee. Piegguáiváá tyehin lii Pieggâjävri, mii lii šiev tuodârráávdu pivdemjävri. Pieggâjäävrist lii vandârdeijest máhđulâšvuotâ juátkiđ Pänituoddâr kuávlun.

Misseejävri - aaihâi enâdâh

Avveel já Aanaar kooskân šaddee Misseejäävrist kávnojeh Fennoskandia puárásumoseh peesih. Misseejävri lii tobdos meiddei ciägu pávttáás enâduvâinis já Kuobžâpiäjukeeđgist. Vuovdân kupâlum Kuobžâpiäjukeđgi lii hokâttâllâm mađhâšeijeid jo kuhháá, já saajeest lii šoddâm penttâ tuuristpiivdus. Misseejäävri kuávlu jäävrih kiäsutteh astoääigikuálásteijeid.

Aanaar vandârdemkuávlu elleevalje já šaddodâh

Elleevalje

Aanaarjäävrist láá 10 luándukyelišlaaijâd: šapšâ, kuávžur, rávdu, suávvil, vuásku, puško, njäähi, ryevdikuálmihâš, ryevdikuálááš já vollâsâš. Ištâdum kyeleh láá ränisrávdu, muikku já jävriluosâ. Jäävri pessimloddevalje oovdâst tijpâlii korrâ jäävri šlaajâid. Jäävrist tiättojeh meiddei Jieŋâmeerâ šlaajah, tego kárgučuhčá. Mađhâšeijee tááhust Aanaarjävri lii vuovâs vandârdemkuávlu eromâšávt keessiv, ko čuoškah já myevvireh mákkojeh hyenebeht jäävri pieggiis suolluin ko nannaam pelni.

Aanaarjäävri kuávlu pecivyevdih fäälih korrâ já kiäđgáás eellimpirrâs. Meecist puáhtá kuáhtáđ čuuvčá, riävská, kuácceelode tâi ciskeválláá. Jaavrijn pessejeh čikšâ, kähtee, tuhtuu, tuáršu já kuálsi. 

Juvduu sudeh kiäsutteh tälviv kuoškkärigáá, já keessiv ton pááihui rotolágán ridoh fäälih pessimsaje aanaarlii uáinust uáli valjaasšlaaijâg loddevaaljan. Tobbeen puáhtá uáiniđ ovdebái lasseen snarttâl, njunjáluv, piehâin já čievčâ. Juvduu suohis riddoin mákkoo meiddei sorvâ.

Šaddodâh

Meccilágán Aanaarjäävri eennâmvuáđu já šoŋŋâduv korâsvuotâ uáinoo šaddoduvâst. Riddomeecih láá piegâ cáimám peci- já suáhivyevdih, já kieddikeerdi haldâšeh koškás kierdee toŋâseh, tego ulâštooŋâs, čyemenjâš ađai vuorâččâsmyerji, juŋŋâ já etimâs.

Juvduu juovviis pecivyevdih fäälih haarvijd šiev šoddâmsoojijd šadoi várás. Pááihui vajâldeijee puáhtá kuittâg kuáhtáđ olâttâs, ko huámmáš et sun lii-uv šoddâm epitáválii valjaas sajan. Ovdâmerkkân Juvduu riddoin puáhtá kuáhtáđ säämikiđđâčalme, luhteeskaje tâi kaarleväldisuábi. Superoto šadda pirrâsist eromâš šadolâžžân. Tobbeen šaddeh iärásij lasseen tesma, mietâmyerji já uáđđeetälvihâš.

Ocomáá aalaaš lii ordârääji paajaabeln. Ordârääji aldandijn piässááh mulsâšuveh tuodârsuávváážin já loopâst muorâttes jolgâdâssân. Ocomáá eromâšvuotân lii härvinâš "idänkeulankärki". Tuoddâr aalaast kuáhtáá eres-uv tuodâršaddoid. Taah tuodâršadoh láá tuolbâtooŋâs, tuodârkiällu,kuorgâtooŋâs, kiärunlostâ já káránâsmyerji.